Klauzule abuzywne są szerzej znane pod nazwą niedozwolonych postanowień umownych. Najważniejszym i jednocześnie podstawowym zadaniem klauzul abuzywnych jest ochrona konsumenta pozostającego w określonej relacji z przedsiębiorcą. Ten drugi, ma zwykle znacznie silniejszą pozycję i przez to zdarza się, że przedsiębiorca narzuca określone i niezgodne z prawem zapisy w umowie, które naruszają prawa konsumentów. Ochrona przed klauzulami niedozwolonymi obejmuje zatem jedynie konsumenta zawierającego umowę z przedsiębiorcą. Przedsiębiorca przystępujący do tworzenia np. regulaminów swoich usług lub warunków korzystania (szczególnie przedsiębiorca działający w branży e-commerce) powinien pamiętać, że jego dokumenty nie mogą zawierać takich postanowień umownych, które zostały uznane lub mogą zostać uznane za niedozwolone. Zastanówmy się więc co o klauzulach abuzywnych powinien wiedzieć przedsiębiorca o klauzulach abuzywnych?
Z tego artykułu dowiesz się:
Klauzule abuzywne – podstawowe informacje i definicja
Klauzule abuzywne to niedozwolone postanowienia umowne, które zostały zdefiniowane w kodeksie cywilnym – od art. 385 [1] do art. 385 [3]. Definicja ma charakter ogólny i stwierdza, że klauzule abuzywne to postanowienia w umowach konsumenckich, które nie są uzgodnione indywidualnie z klientem. W przypadku zastosowania w umowie konsumenckiej klauzuli abuzywnej postanowienie takie nie jest wiążące gdy naruszają prawa i obowiązki konsumenta. Klauzule abuzywne to postanowienia sprzeczne z dobrymi obyczajami i znacząco naruszające interesy konsumenta. Zastosowanie klauzul abuzywnej jest często wynikiem stosowania przez przedsiębiorców automatycznie wysyłanych do klientów komunikatów lub zawarcia w umowach pozornie edytowalnych sformułowań.
Klauzule abuzywne dotyczą bezpośrednio umów zawieranych pomiędzy konsumentem i przedsiębiorcą. Oznacza to, że powstają podczas zawierania umów z sektora B2C (business-to-consumer) i najczęściej dotyczą umów konsumenckich związanych np. ze świadczeniem określonych usług takich jak usługi teleinformatyczne. Klauzule abuzywne są również dość powszechne w regulaminach sklepów internetowych (np. postanowienia dotyczące nałożenia na konsumentów obowiązków, których niedopełnienie będzie skutkowało nie uznaniem reklamacji).
Jakie postanowienia mogą być klauzulami abuzywnymi
Postanowienie umowne, które może zostać uznane za klauzulę abuzywną (niedozwoloną) powinno charakteryzować się określonymi cechami tj. będzie to postanowienie, które:
- nie zostało uzgodnione indywidualnie z klientem, a więc pozbawiono w nim klienta możliwości wpływu na daną treść
- jest sformułowane w sposób naruszający, prawa i obowiązki konsumenta, jest sprzeczne z dobrymi obyczajami
- rażąco narusza interesy konsumenta
- nie dotyczy głównych świadczeń stron, w tym ceny i wynagrodzenia, o ile zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Do klauzul abuzywnych zalicza się ponadto także treści, które:
- wyłączają lub znacznie ograniczają odpowiedzialność przedsiębiorcy względem konsumenta, kiedy ten poniesie szkody osobiste
- wyłączają lub znacząco ograniczają odpowiedzialność przedsiębiorcy względem konsumenta, jeśli ten wykona zobowiązanie nie tak, jak zostało to uzgodnione w umowie lub gdy nie wykona zobowiązania w ogóle
- umożliwiają przedsiębiorcy przeniesienie praw i przekazanie obowiązków, bez jednoznacznej zgody konsumenta
- uprawniają przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy, bez ważnej przyczyny.
Czy wiesz, że…
o klauzuli abuzywnej nie możemy mówić jeśli postanowienie nie dotyczy tych treści, na które druga strona miała jednoznaczny wpływ np. cena za sprzedaż samochodu osobowego wynosi 10.000 złotych.
Z praktycznego punktu widzenia można podsumować, że klauzule abuzywne to postanowienia, które po prostu szkodzą konsumentom i np. ograniczają ich prawa. Najczęściej występują one w sytuacjach, w których rola strony zawierającej umowę (konsumenta), sprowadza się wyłącznie do jej podpisania – bez możliwości samodzielnej interpretacji i wprowadzenia zmian, szczególnie w tych postanowieniach, które mogą nie być korzystne dla konsumenta. Klauzule abuzywne możemy spotkać między innymi we wzorcach stosowanych przez banki, operatorów telefonicznych, zakłady ubezpieczeń czy deweloperów. Ponieważ konsumenci są coraz bardziej świadomi swoich praw, a konkurencja na rynku jest naprawdę duża warto zadbać o to żeby stosowane przez przedsiębiorcę umowy zawierały postanowienia, które nie zostaną uznane za postanowienia niedozwolone. Jeśli konsument stwierdzi, że nasza umowa może potencjalnie godzić w jego prawa będzie to prosta droga do tego, że zrezygnuje on z naszych usług i nawiąże współpracę z inną firmą.
Umowa zawiera postanowienia niedozwolone – co dalej (skutki dla konsumenta i przedsiębiorcy)
Skutki związane z zawarciem w umowach klauzuli abuzywnej uregulowane zostały w przepisach kodeksu cywilnego. Zgodnie z przepisami postanowienie niedozwolone, które zostało umieszczone w umowie jest z mocy prawa nieważne czyli nie wiąże stron. Jeśli więc przedsiębiorca umieści w swoich dokumentach takie postanowienie nie będzie ono wywoływało żadnych skutków w stosunku do konsumenta. Możemy się spodziewać, że w takiej sytuacji nasz konsument zwróci się z prośbą o zmianę lub wykreślenie takiego postanowienia z umowy. Jeśli przedsiębiorca nie będzie chciał zgodzić się na zmianę może spodziewać się, że sprawa trafi nawet do sądu. Sąd przeprowadzi w takiej sytuacji postępowanie w sprawie uznania postanowienia za niedozwolone.
Konsument może również zwrócić się o pomoc do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta (UOKiK). Po przeanalizowaniu postanowień w umowie Prezes UOKiK może wydać decyzję administracyjną stwierdzającą, że dane postanowienie jest uznane za klauzulę abuzywną. W takiej sytuacji nieważność postanowienia o wskazanej treści będzie dotyczyła każdego konsumenta, który podpisał umowę zawierającą niedozwolone postanowienie, a sama klauzula zostanie wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych, który jest dostępny na stronie UOKiK.
Warto również pamiętać, że UOKiK przeprowadza regularne kontrole wzorców stosowanych w umowach z konsumentami. Dlatego też bardzo ważne jest aby odpowiednio zadbać o treść dokumentów wykorzystywanych przez przedsiębiorców w obrocie z konsumentami.
Czy wiesz, że…
Do 17 kwietnia 2016 r. sprawy dotyczące klauzul niedozwolonych prowadził Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK).
Jeśli chcesz żeby Twoje wzorce umów były zgodne z prawem, a prowadzona przez Ciebie działalności nie prowadziła do ewentualnego ryzyka związanego z umieszczeniem w dokumentacji niedozwolonych postanowień to warto poświęcić parę chwil na analizę postanowień, których nie można zawrzeć w takich dokumentach. Analiza rejestru niedozwolonych postanowień prowadzi do wniosku, że najczęściej klauzule abuzywne pojawiają się w umowach kredytowych, ubezpieczeniowych, ale także dotyczących sprzedaży nieruchomości, czy produktów finansowych (w stosunkach z podmiotami prowadzącymi wskazaną działalność konsument zazwyczaj faktycznie jest traktowany jako strona słabsza, która nie będzie w stanie przeforsować ewentualnych zmian do stosowanych wzorców umów).
Z życia wzięte czyli przykłady klauzul abuzywnych w praktyce
Jeśli nadal się zastanawiasz jakie klauzule są traktowane jako niedozwolone poniżej przedstawiam kilka przydatnych informacji:
- Złożenie zamówienia równoznaczne jest z akceptacją regulaminu.
Zgoda na akceptację regulaminu powinna być jednoznacznie złożona przez konsumenta, nie może ona następować automatycznie, po wykonaniu określonych zadań.
- Sklep nie ponosi odpowiedzialności za nieprawidłowości związane z funkcjonowaniem firmy kurierskiej i ewentualne wydłużenie czasu dostawy, a także za uszkodzenia towaru powstałe w trakcie dostawy od przewoźnika.
Mówiąc w skrócie chodzi ograniczenie odpowiedzialności za niedostarczenie paczki w określonym terminie – takie postanowienie nie jest zgodne z prawem.
- Często spotkać można również postanowienia w zakresie np. zgłaszania reklamacji towaru dostarczanego przez kuriera. Szczególnym i oczywiście niezgodnym z prawem jest postanowienie, w którym nakazuje się konieczność stworzenia protokołu reklamacyjnego, po dostarczeniu paczki – jeśli to nie nastąpi ogranicza się prawo konsumenta do zwrotu pieniędzy. To przykład klauzuli niedozwolonej, co do której może zostać wniesiony wnieść sprzeciw.
Zagadnienie klauzul abuzywnych powinno bez wątpienia zostać dobrze zbadane przez przedsiębiorców, którzy w swojej działalność bazują na regulaminach czy wzorcach umownych. Zaniedbanie tego obszaru może powodować nie tylko negatywne konsekwencje finansowe w sytuacji gdy np. konsument będzie chciał odstąpić od umowy, ale również może powodować szkody wizerunkowe oraz utratę zaufania w oczach potencjalnych i dotychczasowych klientów.
Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości związane z klauzulami niedozwolonymi lub potrzebujesz wsparcia prawnego w zakresie stworzenia bezpiecznych dla Twojego biznesu dokumentów lub aktualizacji dokumentów, z których korzystasz obecnie zapraszamy do kontaktu z Pauliną Machowicz.
Paulina Machowicz Legal Business Partner / Compliance Oficer
Paulina jest wieloletnim ekspertem w dziedzinie obsługi prawnej przedsiębiorców. Przez ponad 5 lat zdobywała doświadczenie jako menadżer obsługi korporacyjnej oraz prawnik in-house w jednym z wiodących polskich banków uniwersalnych. Pracując w międzynarodowej korporacji, obsługiwała działającą w na rynku polskim grupę kapitałową podmiotów z branży finansowej. Nadzorowała organizację pracy zarządów, rad nadzorczych oraz zgromadzeń akcjonariuszy/wspólników. Doradzała wielu wiodącym na rynku przedsiębiorcom z branży contact center, e-commerce i cloud solutions. więcej >>